Het beeld van een regisseur met een blijvende plaats in de geschiedenis van de filmkunst wordt vertroebeld door gebeurtenissen van bijna een halve eeuw geleden. In 1977 werd de 43-jarige filmmaker beschuldigd van het verkrachten en drogeren van de 13-jarige Samantha Gailey. Hij verwachtte niet dat deze daden verstrekkende gevolgen zouden hebben.
De boetedoening voor het hedonisme van jaren geleden lijkt eindeloos. Nieuwe beschuldigingen duiken op, sinds 2017 aangewakkerd door de MeToo-beweging. Deze golf werd in 2010 gestart door de Britse actrice Charlotte Lewis, die de Pools-Franse regisseur beschuldigde van seksuele intimidatie die begin jaren tachtig zou hebben plaatsgevonden. Roman Polański beschuldigde haar van liegen, wat resulteerde in een aanklacht wegens smaad. In maart 2024 staat hij terecht in Parijs. Er komt weer rumoer in de media.
Hij wordt verstoten door de filmgemeenschap van Frankrijk, het land waar hij geboren is en waar hij, nadat hij in 1978 abrupt de VS verliet, permanent verblijft. Een paar voorbeelden: een precies gerichte demonstratie blokkeerde de Parijse première van 'An Officer and a Spy', hij werd verwijderd uit de Algemene Vergadering van de Franse Filmacademie, Franse producenten weigerden hem financiering voor 'The Palace' en Fanny Ardant werd aangevallen omdat ze een rol in de film accepteerde.
Zelfs Polen is niet langer unaniem solidair met hem. In 2019 ontving de rector van de Łódź Film School een protestbrief, ondertekend door meer dan honderd mensen, studenten en medewerkers van de school, waarin werd geëist dat een ontmoeting met de regisseur zou worden geannuleerd. Het antwoord van de Rector dat hij zich niet geroepen voelt om een moreel oordeel te vellen over het leven van Roman Polański en dat de bijeenkomst gewoon niet hoeft te worden bijgewoond, wordt beschouwd als schandalig, een teken van ontmenselijking. Als gevolg daarvan zag de regisseur zelf af van zijn bezoek aan de universiteit waar hij is afgestudeerd en eredoctor is.
Het standpunt van de Poolse Filmmakers Associatie is echter ondubbelzinnig: de films van Roman Polański behoren tot de hoogtepunten van de cinema en niets kan zijn prestaties overschaduwen. Met het oog op zijn negentigste verjaardag in 2023 heeft de Associatie een overzicht van zijn films gepland, in de hoop dat hij daaraan zal deelnemen. Na lang angstig wachten kwam de toestemming van de regisseur om naar Warschau te komen.
De revue, die plaatsvond van 11-16 november 2023 in de Kultura bioscoop in de hoofdstad, omvatte zes films. Hun selectie en volgorde was bepaald door de regisseur zelf. Hij begon de recensie met de film The Pianist (2002), die het dichtst aanleunde bij wat hij wilde overbrengen. De andere vijf waren, in volgorde: "The Phantom Author" (2010), "The Matrix" (1966), "Tess" (1979), "Chinatown" (1974) en als laatste, film die hem introduceerde in de wereld van de grote Amerikaanse cinema, "Rosemary's Baby" (1968).
De vertoningen werden voorafgegaan door gesprekken tussen de regisseur en degenen met wie hij een vriendschappelijke werkrelatie had. Ze vonden plaats voor een publiek dat verzameld was in een bioscoopzaal (een rij mensen van driehonderd meter vocht voor gratis kaartjes). Hij gebruikte alleen de Poolse taal en verontschuldigde zich zoals altijd voor kleine struikelpartijen. Hij verbaasde met zijn mentale en fysieke uithoudingsvermogen. Hij ontving het langdurige applaus dat hem met een glimlach begroette en afscheid van hem nam. Hij keek samen met het publiek naar films.
Zijn nieuwste film The Palace (2023) is een combinatie van grotesk en zwarte komedie. Het speelt zich af op oudejaarsavond 1999 in een luxehotel in de Zwitserse Alpen. Zwitserland is niet langer een gevaarlijk land voor hem. Hij werd in 2009 gearresteerd op het vliegveld van Zürich als onderdeel van een uitroeiingspoging door de Amerikaanse regering en zat een korte gevangenisstraf uit voordat hij negen maanden huisarrest kreeg in Gstaad.
De film 'The Palace' ging in wereldpremière op het 80e Internationale Filmfestival van Venetië. De film werd echter buiten competitie vertoond en alleen dankzij de vastberadenheid van de artistiek directeur van het festival. Hij noemde de afwijzing van het werk publiekelijk om zijn afkeuring van de filmmaker sektarische waanzin uit te drukken ....
De film kreeg bijna alleen maar beschimpingen van de critici. Hier zijn er een paar: satire op het meest primitieve niveau, een zee van vrouwenhaat, xenofobie en primitivisme, een film vol minachting, onsmakelijk en vulgair, het slechtste in het oeuvre van de regisseur, een mislukking die zijn carrière afsluit. Er is echter gesuggereerd dat deze stortvloed van agressie de machteloosheid van de beoordelaars aantoont en dat de film, die is gemaakt als een soort wrok of wrok, ooit een cultfilm kan worden, als een profetisch beeld van het verval van het Westen.
Onlangs is bekend geworden dat de regisseur aan zijn volgende project werkt.
Het Poolse publiek krijgt de kans om 'The Palace' te zien, maar met duidelijke beperkingen. Van de kant van de Poolse distributeur Next Film hebben we te maken met een 'minimaal' programma. De film is in distributie gegaan zonder première en zonder promotie (wat bijvoorbeeld betekent dat er geen poster is), vertoningen vinden plaats in slechts een paar bioscopen en één vertoning om de paar dagen.
Hier is wat de correspondent uit Warschau schrijft na het zien van 'The Palace'.
In Warschau wordt de film alleen vertoond in de studiobioscoop 'Luna'. Dit is een bioscoop "met een verleden". Hij werd geopend in 1962, in een deel van het centrum dat was aangewezen voor de glorieuze wijk MDM (Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa) van de socialistische stad. De uitbundig ontworpen gebouwen met monumentale en sierlijke architectuur, typisch voor het socialistisch realisme, bleven onopgemerkt in de categorie monumenten....
"Luna" was vroeger een premièrebioscoop - de Poolse première van Krzysztof Kieslowski's film "Three Colours:White" vond hier plaats in 1994. Binnen kunnen we nog veel van het oude decor zien, zoals de donkergroene verticale planken muren en de oude groene fauteuils; in de laatste twee rijen zijn er dubbele stoelen, ontworpen voor verliefde stelletjes.
Op de tweeëntwintigste januari 2024 kwamen ongeveer dertig mensen naar de enige vertoning van The Palace die week om 16.45 uur, meer dan het berekende gemiddelde voor deze film. De leeftijd was...? Meestal 50+. Ze gaven de indruk dat ze niet zozeer voor de film zelf waren gekomen, maar voor een regisseur die ze kenden.
De kracht van Roman Polanski's films is meestal de cast. Hier was de hoofdrol van de hotelmanager, gespeeld door Oliver Masucci, een Duitse acteur die in Polen vooral bekend is omdat hij Hitler speelt, uitstekend. En in deze film vinden we de karakteristieke Roman Polanski 'smaken' van realisatie. De beroemdste is de aanblik van de plak op de neus van de detective uit 'Chinatown'. Die een humoristische verwijzing vindt in 'The Palace', onmiskenbaar opgepikt tijdens mijn vertoning. Een nieuwe 'smaak' is bijvoorbeeld het van zijn hoofd slaan van de pruik van een flamboyante sterretje met een champagnekurk. In deze rol, de echte ster van de film uit 1980 - Mickey Rourke.
Bij het kijken naar deze film vroeg ik me soms af: in hoeverre was de co-scenarist, ook een in Polen geboren regisseur, Jerzy Skolimowski, beïnvloed door zo'n sterk sarcastisch concept? Sarcasme - een blik die bitter spottend, ironisch kwaadaardig, virulent spottend is - is sterk aanwezig in de Poolse cultuur.
Tijdens de vertoning klonken er steeds weer lachsalvo's, van vrouwen en mannen, in groepjes of solo; ongeremd gelach van mensen die het niet erg lijken te vinden dat de bioscoopzaal een openbare ruimte is. Er hing een sfeer: we kennen elkaar niet, maar we zijn toch onder elkaar.
Het publiek verliet de zaal ongehaast en in een uitgesproken goede stemming, die overigens ook de mijne was. Toen ik de bioscoop uitliep, recht de Marszałkowskastraat in, riep een vrouw aan de overkant van de straat: "Ben je bang? Ik ben niet bang!". Ik accepteerde haar schreeuw als de aftiteling van de film.